Stefan Paweł Wyszyński jest autorem książki „Grodzisk Mazowiecki 1918 – 1939” poświęconej przedwojennej historii Grodziska Mazowieckiego.
Książka, wydana w 2016 r., jest kompendium wiedzy o Grodzisku Mazowieckim, jego międzywojennej historii, najważniejszych wydarzeniach, mieszkańcach, organizacjach, przemyśle, inwestycjach i dalekosiężnych planach rozwojowych.
W książce autor polemizuje ze stereotypem Grodziska jako miasta typowo żydowskiego. Okazuje się, że żydzi stanowili raptem 20% populacji miasta, a pozostałe 80% to byli katolicy. Miasto w okresie międzywojennym mimo wielu ograniczeń, szybko się rozwijało. Potwierdzeniem tego była rosnąca liczba mieszkańców (1921 – 11.524 os, 1931 – 15.678, 1936 – 17.622). Zbudowano nowy dworzec kolejowy na miejscu zniszczonego w czasie I wojny światyowej, linię kolejki EKD, własną elektrownię, Miejskie Przedsiębiorstwo Asenizacyjne, które zajmowało się utrzymaniem czystości, zbudowano miejskie targowisko, rzeźnię miejską, zorganizowano opiekę społeczną i ambulatorium miejskie.
W tym czasie funkcjonowało wiele zakładów produkcyjnych, w tym Fabryka Tarcz i Wyrobów Szlifierskich, Zakłady Chemiczne „Grodzisk” (tzw. octownia), Grodziskie Zakłady Przemysłowe „Kobylański i Pawlikowski” (produkcja farb, kotłów, grzejników), Wytwórnia Przyrządów Elektrycznych „Bemar” S.A. (woltomierze, omomierze, itp.), Wytwórnia Masek Przeciwgazowych, Wytwórnia Wyrobów Tkackich „IWIS” (węże strażackie, sieci rybackie), Fabryka Wyrobów Metalowych „Sztancmet” i wiele innych. Istotnym wydarzeniem było zbudowanie transatlantyckiej stacji radiotelegraficznej do połączeń z Ameryką. Rozbudowano Zakład Leczniczy, który mieścił się przy ul. Kilińskiego 8.
Istotne zmiany nastąpiły w oświacie i kulturze. Mimo wielkich problemów lokalowych, zostały otworzone 4 przedszkola, 5 szkół podstawowych, liceum i kilka szkół zawodowych.
W mieście powstały 2 kina. Jedno o nazwie „Venus” – naprzeciw dworca kolejowego, a drugie „LUX” przy ul. Kościuszki. Powstał teatr, który do 1939 roku miał 900 przedstawień (200 premier). Wydawano kilkanaście lokalnych gazet.
W Grodzisku intensywnie kwitło życie polityczne. Największe wpływy polityczne, po I wojnie światowej, miała endecja, ale istniała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski i PPS. W radzie miejskiej najczęściej ścierały się poglądy KPRP i PPS. Grodzisk w tym okresie był jednym z miast województwa warszawskiego, zagrożonym komunizmem, gdzie działało 6 kół KPP. Lata 1929-1933 to okres kryzysu ekonomicznego, bezrobocia i tzw. marszy głodowych.
Silną stroną miasta było rzemiosło, co było spowodowane sprzyjającymi warunkami do jego rozwoju po I wojnie. W tym przypadku, nowy rząd Polski udzielił poprzez Skarb Państwa gwarancji na kredyty udzielane rzemiosłu. Tym sposobem już w 1930 roku w Grodzisku było zarejestrowanych 329 zakładów rzemieślniczych, 1934 – 381, 1936 – 489 (z niezarejestrowanymi 980).
Wielu daleko idących planów rozwojowych nie udało się zrealizować z powodu wybuchu II wojny światowej. Dotyczyło to m.in. budowy nowych szkół, zakładów pracy, infrastruktury miejskiej i linii EKD dojeżdżającej do Żyrardowa i Mszczonowa.
Książka Stefana Pawła Wyszyńskiego jest interesującą lekturą, szczególnie dla tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę na temat historii Grodziska Mazowieckiego.
Warto dodać, że autor ur. 25 stycznia 1951 r. dzieciństwo i młodość spędził w Grodzisku Mazowieckim. Obecnie mieszka w Warszawie. Jest członkiem Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej, pełniąc funkcję prezesa Koła ZOR RP w Warszawie.
(k)
