3 czerwca 2023 r., na Dziedzińcu Zamku Królewskiego w Warszawie, z udziałem przedstawicieli Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej, odbył się uroczysty wernisaż wystawy „Kompania Zamkowa Prezydenta Rzeczypospolitej 1926-1939”, przygotowanej przez Centralną Bibliotekę Wojskową im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.
ZOR RP podczas uroczystości reprezentowali: wiceprezes ZG Marcin Łada i kpr. rez. Stanisław Wykowski. Obecny był również współpracujący z ZOR RP Michał Wykowski – prezes Warszawskiego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 roku”.
Uroczystość została zorganizowana przez Centralną Bibliotekę wojskową i Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, przy współpracy Dowództwa Garnizonu Warszawa. W spotkaniu wzięło udział blisko 200 gości, wśród których znaleźli się m.in.: Sędzia Bogusław Nizieński - Przewodniczący Rady Kombatanckiej przy Szefie Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, kanclerz kapituły Orderu Orła Białego, st. sierż. Tadeusz Kurcyk - Prezes Stowarzyszenia Byłych Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie „Karpatczycy”, Christian Młynarek - Zastępca Szefa Kancelarii Sejmu, Hieronim Kulczycki - Szef Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego reprezentujący Prezesa Sądu, płk Robert Powroźnik reprezentujący Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, płk Tomasz Stelmach reprezentujący Dowódcę Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych i inni.
Uroczystość rozpoczął Jarosław Wójtowicz I Zastępca Dyrektora Zamku Królewskiego w Warszawie, po którym głos zabrał dr Jan Tarczyński - Dyrektor Centralnej Biblioteki Wojskowej. W swoim wystąpieniu Dyrektor CBW przybliżył zebranym historię Kompanii Zamkowej, stanowiącej specjalny oddział przedwrześniowej armii. Wchodziła ona w skład Gabinetu Wojskowego Prezydenta Rzeczpospolitej, powołanego w miejsce rozwiązanego w lecie 1926 roku Oddziału Przybocznego Prezydenta. Po dwóch latach stała się częścią nowoutworzonego Oddziału Zamkowego, podległego Szefowi Gabinetu Wojskowego. Kompania Zamkowa była jednostką wartowniczą, a jej głównym zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa Prezydenta Rzeczpospolitej w miejscu jego pobytu. Kompania pełniła również funkcje reprezentacyjne.
Na zakończenie części oficjalnej, w imieniu twórców wystawy, wystąpił Zastępca Dyrektora CBW Maksymilian Sokół - Potocki, współautor scenariusza ekspozycji.
W dalszej części uroczystości odbył się pokaz musztry paradnej, w wykonaniu Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego pod dowództwem kpt. Andrzeja Perkowskiego, po czym z koncertem okolicznościowym wystąpiła Orkiestra Reprezentacyjna Wojska Polskiego, pod dyrekcją ppłk. Artura Czereszewskiego i ppor. Zofii Guz. Wśród zaprezentowanych utworów znalazły się kompozycje z XIX i pierwszej połowy XX wieku, w tym wiązanki największych szlagierów 20-lecia międzywojennego. Po koncercie organizatorzy wernisażu dokonali ceremonii otwarcia wystawy, po czym goście udali się na jej zwiedzanie.
Niezwykłe pamiątki na Zamku Warszawskim
Po zwiedzeniu wystawy plenerowej, goście udali się na Zamek Królewski, gdzie zapoznali się z ekspozycją pamiątek po wszystkich prezydentach RP na wychodźstwie. Wśród nich znajduje się biurko prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego i krucyfiks, na który przysięgę składali wszyscy prezydenci RP na wychodźstwie.
Pamiątki zgromadzono w dwóch pokojach przylegających bezpośrednio do Sali Senatorskiej. Warto pamiętać, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r Zamek został oddany do dyspozycji najpierw Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, a następnie prezydentów RP. Prezydentura Gabriela Narutowicza trwała zbyt krótko, by zdążył urządzić się na Zamku, ale już Stanisław Wojciechowski, chociaż rezydował w Belwederze, część swojej politycznej i reprezentacyjnej aktywności realizował również w historycznej siedzibie królów. Po 1926 r. prezydent Ignacy Mościcki zdecydował się nie tylko urzędować, ale także zamieszkać w zamkowych apartamentach. Przez kolejne 13 lat do Zamku przybywali dyplomaci i głowy państw, odbywały się tu spotkania polityków, przyjęcia oficjalne i prywatne audiencje. Zamek ponownie stawał się symbolem, nośnikiem idei niepodległego państwa polskiego i wizytówką jego najwyższych władz.
Kompania Zamkowa strzegła prezydenta RP
Utworzona w lipcu 1926 roku rozkazem ministra Spraw Wojskowych Marszałka Józefa Piłsudskiego Kompania Zamkowa była jednostką wartowniczą, ochraniającą siedzibę Prezydenta Rzeczypospolitej, którą od czerwca 1926 był Zamek Królewski w Warszawie. Żołnierze Kompanii Zamkowej strzegli także letnich rezydencji Prezydenta RP w Spale i w Juracie. Pełnili służbę na posterunkach ochronnych i honorowym, wewnątrz i na zewnątrz Zamku Królewskiego. Kompania Zamkowa pełniła również funkcję jednostki reprezentacyjnej i asystencyjnej podczas uroczystości z udziałem głowy państwa. Składała się z trzech plutonów strzeleckich i plutonu ckm. Łącznie 201 ludzi, w tym 4 oficerów i 27 podoficerów. Do służby w Kompanii Zamkowej wybierano najsprawniejszych fizycznie poborowych o dobrej prezencji i wzroście co najmniej 180 cm.
Od 1928 roku Kompania Zamkowa wraz z Zamkowym Plutonem Żandarmerii, Zamkową Kolumną Samochodową i stajnią zamkową tworzyła Oddział Zamkowy Prezydenta RP. Żołnierze Oddziału Zamkowego nosili na naramiennikach stylizowaną odznakę z połączonych liter O-Z (od 1937 roku godło państwowe o wysokości 30 mm), a na głowach – usztywnione rogatywki garnizonowe z szerszym otokiem i orłem znacznie większym od regulaminowego. Kompania Zamkowa kwaterowała w drewnianych koszarach przy ul. Bugaj 2, a od połowy lat 30., w nowoczesnych, dwupiętrowych budynkach murowanych z bieżącą wodą, kanalizacją i elektrycznością przy ul. Bugaj 1. W koszarach działała biblioteka i klub żołnierski.
We wrześniu 1939 roku żołnierze Kompanii Zamkowej ochraniali Prezydenta Ignacego Mościckiego aż do przekroczenia granicy z Rumunią. Część walczyła w obronie Warszawy.
W zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej znajduje się okolicznościowy album pt. „Kompania Zamkowa Prezydenta Rzeczypospolitej” z 1938 roku zawierający bogatą kolekcję fotografii autorstwa wojskowego fotoreportera, starszego wachmistrza Witolda Pikiela (1889 –1943). 137 fotografii obszernie dokumentuje służbę i życie codzienne tej wyjątkowej jednostki Wojska Polskiego, wydarzenia związane z siedzibą Głowy Państwa, ukazując przy tym bogactwo ówczesnej kultury materialnej.
Pomysłodawcą wystawy jest dyrektor Głównej Książnicy Wojska Polskiego, dr Jan Tarczyński, autorami scenariusza są Maksymilian Sokół-Potocki i Arkadiusz Wingert; autorką projektu graficznego – Anna Szacoń. Zespół autorski tworzą pracownicy Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie.
Do 30 czerwca 2023 r. wystawę będzie można oglądać przy Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego 4, przed budynkiem Dowództwa Garnizonu Warszawa. Serdecznie zapraszamy!
M.Ł. fot. Karolina Gwarek. Źródła: CBW i Zamek Królewski.
