8 maja 2025 r., w Wydziale Rozwoju i Komunikacji Społecznej Urzędu Miejskiego w Łazach odbył się wykład dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku na temat działań podczas I wojny światowej na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Jednym z wykładowców był Wiceprezes Okręgu Śląskiego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej plut. w rez. Damian Liszczyk.
Organizatorem wykładu był Uniwersytet Trzeciego Wieku w Łazach. Wykład prowadzili prezes Klubu Miłośników Ziemi Zawierciańskiej Maciej Świderski oraz wiceprezes Okręgu Śląskiego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej plut. w rez. Damian Liszczyk.
Podczas wykładu prezes Klubu Miłośników Ziemi Zawierciańskiej Maciej Świderski omówił zachowane relikty architektury militarnej oraz cmentarze z okresu I wojny światowej. Została również przedstawiona działalność w zakresie opieki nad nimi. Omówił min. Cmentarz Wojenny w Łazach , który usytuowany jest na wzgórzu przy ulicy Częstochowskiej. Na wspomniany cmentarz w latach 1914- 1917 roku trafiali zmarli z lazaretu, który funkcjonował w Łazach w Domu Drużyn Parowozowych i Konduktorskich. Zmarli żołnierze walczyli na froncie przebiegającym w okolicach Podzamczach i Pilicy w listopadzie 1914r. Według dostępnych informacji na cmentarzu spoczywało 118 poległych żołnierzy (4 Niemców, 101 Austriaków, 13 Rosjan). W roku 1936 szczątki pochowanych żołnierzy zostały ekshumowane oraz przeniesione na cmentarz w Porębie. W 1997 roku młodzież z niemieckiej Fundacji Volksbund Deutsche Kriegsgrabers z Kassel dokonała renowacji cmentarza . Wykonane zostało drewniane ogrodzenie, w ścianę frontową monumentu wmurowano nową tablicę, ustawione zostały 4 tablice informacyjne z napisami polsko-niemieckimi, ułożono mogilne głazy w okrąg. Niestety z biegiem czasu ogrodzenie zostało zdewastowane oraz zniknęły dwie tablice.
Ruiny prochowni w Ogrodzieńcu, które są w lesie przy czarnym szlaku turystycznym Krępa- Józefów, znajdują się pozostałości po rosyjskiej fabryce prochu i amunicji działająca jeszcze przed I Wojną Światową. Fabryka Prochu "Zawiercie" została wybudowana w 1891 roku przez Rosyjskie Towarzystwo Wyrobu i Sprzedaży Prochu w Petersburgu. Kompleks składał się z 20 gmachów fabrycznych, które pooddzielano od siebie (dla bezpieczeństwa) wysokimi wałami ziemnymi. Założono również w pobliżu stawy i dociągnięto z Krępy rurociąg wodny. W 1998 roku z inicjatywy Macieja Świderskiego, Andrzeja Stróżeckiego oraz Andrzeja Wójcika powstał „ Szlak Militarny Prochowni”, który cieszy się zainteresowaniem przebywających tam turystów z innych regionów Polski. Prochownią warto się zainteresować, bo to jedyny obiekt takiego typu w województwie śląskim. Niestety na obecną chwilę, stan murów prochowni ulega postępującej degradacji.
Bitwa pod Krzywopłotami, która została stoczona w rejonie wsi Krzywopłoty (Gmina Klucze) na bagnach między Bydlinem a Załężem w dniach 17-18 listopada 1914 roku pomiędzy wojskami Austro-Węgierskimi w skład którego wchodziły Legiony Józefa Piłsudskiego oraz wojskami Rosyjskimi. Bitwa była bardzo ważnym wydarzeniem w walkach na froncie wschodnim w czasie I Wojny Światowej. Do obecnych czasów zachowała się kaplica przycmentarna oraz okopy i rowy strzeleckie na wzgórzu Świętego Krzyża pod ruinami zamku. W grudniu 2020 roku zakończył się II etap projektu „ Pole bitwy pod Krzywopłotami”. Oczyszczono oraz częściowo pogłębiono rowy strzeleckie, poprowadzono ścieżki o nawierzchni żwirowej, zrekonstruowano fortyfikacje polowe, wykonano tablice informacyjne oraz podświetlono ścieżki.
Ekshumacja żołnierza austro-węgierskiego. W miejscowości Smoleń w lesie przy czerwonym szlaku Orlich Gniazd znajdowała się mogiła wojenna z okresu I Wojny Światowej . Miejsce pochówku żołnierza lub żołnierzy wskazał w 1999 roku mieszkaniec Smolenia Józef Sikora. W 2000 roku członkowie Komisji Ochrony Cmentarzy i Fortyfikacji przy PTTK w Zawierciu zamontowali na krzyżu mogiły metalową tabliczkę z napisem „Pamięci nieznanych żołnierzy poległych w 1914 roku”. Po wykonaniu wszelkich formalności w 2010 roku przystąpiono do prac ekshumacyjnych. Po odkopaniu ok. 70 cm ziemi, ukazały się fragmenty kości ludzkich w postaci czaszki, żeber oraz piszczeli. Z przedmiotów, które zostały odnalezione należy wymienić: bączek z czapki z monogramem FJI (Franz Joseph I), żelazną klamerkę paska nakrycia głowy, szereg guzików (mosiężnych, aluminiowych, cynkowych, bieliźnianych) oraz element biżuterii z trzema turkusami. Według raportu archeologicznego wynika, że wydobyte szczątki należały do mężczyzny, służącego w armii Austro-Węgierskiej w okresie I Wojny Światowej, poległego w trakcie walk prowadzonych na tym obszarze na przełomie listopada i grudnia 1914 roku. Szczątki zostały włożone do trumny i pochowane na cmentarzu wojennym w Pilicy-Biskupicach, natomiast pozyskane przedmioty zostały wyeksponowane w jednej z sal zamku w Podzamczu. Zaprezentował również fotografie obrazów wybitnych malarzy (Wojciech Kossak, Stanisław Żarnowiecki), gdzie w ich dziełach w tle był zamek w Smoleniu obrazujący krwawy front Wielkiej Wojny. Nadmienić należy, że wymienieni malarze służyli w C.K. armii austro – węgierskiej. Następnie plut. w rez. Damian Liszczyk zaprezentował artefakty pochodzące z pól bitewnych z okresu I wojny światowej. Zaprezentowano min. klamry, potykacz, bączki z czapek, nieśmiertelniki, guziki pułkowe, szrapnel, bagnety, manierki, dokumenty, odznaczenia: Medal Pamiątkowy ”Signum Memoriae”, Wojskowy Krzyż za 6 lat Służby przyznawany w latach 1913 - 1918 podoficerom i żołnierzom armii austro-węgierskiej, karabin Mannlicher wz. 1896, który pochodzi najprawdopodobniej z bitwy pod Parkoszowicami. Omówił również miejsca pól bitewnych „Wielkiej Wojny” m.in. Kocikowa Wola, Złożeniec, Ryczów, Ryczów Kolonia, Smoleń, gdzie do obecnych czasów zachowały się elementy architektury militarnej takie jak dołki strzeleckie, okopy, mogiły wojenne, które zostały oznaczone tabliczkami kierunkowymi oraz informacyjnymi.
Tekst oraz zdjęcia Damian Liszczyk
