W dniach 8 - 11 października 2025 r., w Muzeum Więzienia Pawiak, odbyły się Dni Pamięci Pawiaka. W 2025 r., Muzeum Więzienia Pawiak obchodzi jubileusz 60 - lecia działalności edukacyjno – muzealnej.
W ramach obchodów otwarto wystawę pt. „Historia i pamięć. 60 lat Muzeum Więzienia Pawiak”. Wygłoszono także wiele referatów dotyczących historii Pawiaka.
Wśród prelegentów był ppor. rez. Stanisław Wojciech Wykowski – Wiceprezes Koła Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie, który wygłosił referat pt. „Wierni do końca. Policjanci II RP w strukturze Polskiego Państwa Podziemnego – Więźniowie Pawiaka w latach 1939 – 1944. W swoim wystąpieniu przedstawił losy polskich policjantów którzy byli więzieni na Pawiaku w latach 1939 -1944.
Więzienie Pawiak oddane do użytku w 1835 r., w okresie istnienia, było wielokrotnie miejscem przetrzymywana polskich więźniów politycznych. W tym miejscu więziono m.in. powstańców styczniowych z 1863 r. i uczestników rewolucji w Królestwie Polskim z 1905 r.
Podczas II wojny światowej Pawiak stał się miejscem kaźni przez, które w latach 1939 – 1944 przeszło ok. 100 tys. osób. Wśród nich byli także polscy policjanci, będący żołnierzami rezerwy i członkami konspiracyjnych organizacji niepodległościowych. Po ataku Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 r., policja okręgu warszawskiego Policji Państwowej na czele z podinsp. Marianem Kozielewskim pozostała w stolicy podporządkowując się rozkazom prezydenta Stefana Starzyńskiego. 30 października Wyższy Dowódca SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie dla okupowanych polskich obszarów Wilhelm Krüger wydał odezwę, w której nakazywał wszystkim policjantom pełniącym służbę w dniu 1 września 1939 r., zgłosić się do 10 listopada w najbliższym urzędzie policji niemieckiej. Niestawienie się do wyznaczonego terminu groziło najsurowszymi karami. Rozporządzeniem z dnia 17 grudnia 1939 r. Generalny Gubernator Hans Frank powołał Policję Polską Generalnego Gubernatorstwa. W ten sposób blisko 10 tys. policjantów zostało wcielonych do nowej PPol. GG. Od początku służby w nowej formacji wielu policjantów przystąpiło do działalności konspiracyjnej, przez co władze niemieckie nie miały do nich zaufania. 7 maja 1940 r., miała miejsce akcja w której Niemcy aresztowali grupę ponad 60 warszawskich policjantów, osadzonych następnie na Pawiaku. Wielu policjantów po zakończonym śledztwie wysyłano z Pawiaka do niemieckich obozów koncentracyjnych w Auschwitz - Birkenau, Sachsenhausen, Mauthausen-Gusen oraz wielu innych miejsc kaźni Narodu polskiego. Tych policjantów, którym udało się przeżyć wojenną zawieruchę, prześladował po wojnie Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
Tekst: Stanisław Wojciech Wykowski
Zdjęcia: Alina Nowacka – Brysiak
